ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΙΤΑΛΟΚΡΑΤΙΑΣ, ΓΕΡΜΑΝΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ
ΑΓΓΛΟΚΡΑΤΙΑΣ ΣΤΑ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ
1912: Ἀπρίλιος-Μάϊος: Ἡ Ἰταλία καταλαμβάνει ἕνα ἕνα τά Δωδεκάνησα γιά στρατιωτικό ἀντιπερισπασμό πρός τήν Τουρκία. Οἱ κάτοικοι ὑποδέχονται τούς Ἰταλούς ὡς ἐλευθερωτές. Γρήγορα ὅμως διαπιστώνουν τήν ἰταλική ὑστεροβουλία γιά ὁριστική κατοχή τῶν νησιῶν κι ἀρχίζουν νά ἐκδηλώνουν τήν ἀντίθεσή τους σέ κάθε συνεργασία καί προσέγγιση μαζί τους. Στίς 4/17 Ἰουνίου οἱ Δωδεκανήσιοι διοργανώνουν στήν Πάτμο Παννησιωτικό Συνέδριο. Οἱ πληρεξούσιοί τους συντάσσονται ἐπίσημα στήν ὕπαρξη ἑνιαίας «Πολιτείας τοῦ Αἰγαίου», μέ πλήρη αὐτονομία, προετοιμάζοντας τήν ἕνωση τῆς Δωδεκανήσου μέ τήν Ἑλλάδα. Ἡ πρώτη αὐτή ὁμαδική ἀντίδραση τῶν Δωδεκανησίων ἐξοργίζει τούς Ἰταλούς, πού ἐφαρμόζουν τά πρῶτα σκληρά κατά τῶν κατοίκων μέτρα. Μετά τήν ὑπογραφή τῆς Ἰταλοτουρκικῆς Συνθήκης Εἰρήνης στό Ouchy τῆς Λωζάνης, τήν 18η Ὀκτωβρίου, πού προέβλεπε τήν ἐπιστροφή τῶν νησιῶν στήν Τουρκία μόλις ὁλοκληρωνόταν ἡ ἐκκένωση τῆς Λιβύης ἀπό τά τουρκικά στρατεύματα, ἀρχίζουν τά ἀλλεπάλληλα τοπικά Ψηφίσματα τῶν Δωδεκανησίων μέ σκοπό τήν ἕνωσή τους μέ τήν Ἑλλάδα.
1913: Ψηφίσματα διαμαρτυρίας τῶν Δωδεκανησίων γιά τήν παράταση τῆς Ἰταλικῆς Κατοχῆς ὑποβάλλονται στό Συνέδριο Εἰρήνης στό Λονδίνο.
1919: Τό Πάσχα (7 Ἀπριλίου) αὐτῆς τῆς χρονιᾶς οἱ Ρόδιοι διαδηλώνουν μέ συλλαλητήρια τόν πόθο τους γιά ἕνωση μέ τήν Ἑλλάδα. Σημειώνονται αἱματηρά γεγονότα στή Βιλλανόβα (Παραδείσι). Σκοτώνεται ὁ Παπᾶ Λουκᾶς καί ἡ Ἀνθούλα Ζερβοῦ. Στίς 29 Ἰουλίου ὑπογράφεται ἡ Συμφωνία Τιττόνι-Βενιζέλου. Τά Δωδεκάνησα παραχωροῦνται στήν Ἑλλάδα, ἐκτός τῆς Ρόδου, ἡ ὁποία ἀργότερα μέ δημοψήφισμα τῶν κατοίκων της θά μποροῦσε νά γίνει Ἑλληνική.
1920: Στίς 22 Ἰουλίου ἡ Ἰταλία καταγγέλλει τήν πιό πάνω συμφωνία «ὡς μή ἱκανοποιοῦσα τά συμφέροντά της». Στίς 28 Ἰουλίου/10 Αὐγούστου ὑπογράφεται ἡ Συνθήκη τῶν Σεβρῶν. Ἡ Τουρκία παραιτεῖται ὑπέρ τῆς Ἰταλίας καί αὐτή ὑπέρ τῆς Ἑλλάδας ὅλων τῶν δικαιωμάτων καί τίτλων στά κατεχόμενα νησιά καθώς καί στίς νησίδες πού ἐξαρτῶνται ἀπό αὐτά. Ἡ Συνθήκη δέν θά τεθεῖ τελικά σέ ἰσχύ, ἐξαιτίας τῶν ἀποτυχιῶν τῆς Ἑλλάδας στό Μικρασιατικό Μέτωπο καί τῆς ἥττας τοῦ Βενιζέλου.
1921: Νέα Ἑνωτικά Δημοψηφίσματα τῶν Δωδεκανησίων θά ἐπιδοθοῦν στούς Ἰταλούς, ὅπως ἐκεῖνο τῆς 29ης Αὐγούστου, πού ἐπιδόθηκε στόν Ἰταλό Γενικό Διοικητή Δώδ/σου De Bosdari ἀπό τούς Κώους κι ἐξέφραζε τόν «ἀκλόνητον, ἑνιαῖον καί ἀδιάσειστον πόθον τῆς ἀμέσου Ἐθνικῆς Ἀποκαταστάσεως».
1923: Στίς 24 Ἰουλίου ὑπογράφεται ἡ Συνθήκη τῆς Λωζάνης, πού καθιστᾶ τά Δωδεκάνησα «Κτήση» (Possedimento) τῆς Ἰταλικῆς Ἐπικράτειας. Νέα σκληρότερη περίοδος ἀρχίζει γιά τά ἰταλοκρατούμενα «Νησιά τοῦ Αἰγαίου».
1924: Ἐξαντλητική φορολογία ἐπιβάλλεται πρός τούς Δωδεκανησίους, οἱ ὁποῖοι ὑποχρεώνονται νά ἀποκτήσουν μία ἰδιάζουσα ἰταλική ὑπηκοότητα. Σειρά φασιστικῶν νόμων καθιερώνει νέα διοικητική, δικαστική καί δημοσιονομική πολιτική, μέ ἄμεσο ἀποτέλεσμα τήν οἰκονομική συντριβή τῶν κατοίκων. Ἀρχίζουν οἱ ἐπεμβάσεις στή θρησκεία. Στίς 8 Ὀκτωβρίου ξεσπᾶ τό «Αὐτοκέφαλο» ζήτημα τῆς Ἐκκλησίας τῆς Δωδεκανήσου. Οἱ Ἰταλοί ἐπιχειροῦν νά ἀποσπάσουν τίς Μητροπόλεις ἀπό τήν ἐπί αἰῶνες ἄμεση δικαιοδοσία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, νά καταστήσουν δῆθεν τήν Δωδεκανησιακή Ἐκκλησία αὐτοκέφαλη μέ Ἀρχιεπίσκοπο τόν Μητροπολίτη Ρόδου, γιά νά μπορέσουν νά ἐξασθενήσουν τήν Ὀρθοδοξία ὡς παράγοντα διατήρησης τοῦ πατριωτικοῦ φρονήματος τῶν κατοίκων.
1926: Τήν 1η Ἰανουαρίου ἀρχίζει καί ἡ ἐπέμβαση στήν παιδεία, μέ τήν ἔκδοση τοῦ περί «Σχολῶν» Κυβερνητικοῦ Διατάγματος (Ordinamento Scolastico).
1929: Ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Φώτιος Β΄ ζήτησε στίς 31 Ὀκτωβρίου νά ἐρωτηθοῦν οἱ Δωδεκανήσιοι μέ δημοψήφισμα ἄν θέλουν ἤ ἀπορρίπτουν τό αὐτοκέφαλο. Αὐτό, βέβαια, θά σήμαινε σίγουρη ἀπόρριψή του, κάτι πού ἐξόργισε ἀκόμη περισσότερό τους Ἰταλούς. Ἡ Ἐκκλησία τῆς Δωδεκανήσου θά ὑποστεῖ ἀπηνῆ διωγμό.
1932: Στίς 4 Ἰανουαρίου ὑπογράφεται Ἰταλοτουρκική Συνθήκη καθορισμοῦ τῆς αἰγιαλίτιδας ζώνης μεταξύ Καστελλόριζου καί Τουρκικῶν ἀκτῶν. Στίς 28 Δεκεμβρίου Ἰταλό-Τουρκικό Πρωτόκολλο ρυθμίζει καί τά ἀπομείναντα τμήματα τῶν Ἰταλοτουρκικῶν θαλάσσιων συνόρων, μέ ἀναμφισβήτητο μεταξύ τῶν δυό κρατῶν τρόπο.
1935: Ἡ ἐθνικοθρησκευτική ἐξέγερση στήν Κάλυμνο, ἐξαιτίας τοῦ αὐτοκέφαλου βρίσκεται σέ ἔξαρση. Στίς 7 Ἀπριλίου ξεσπᾶ ὁ πετροπόλεμος κατά τῶν Ἰταλῶν. Σκοτώνεται τό βοσκαρούδι Μανώλης Καζώνης μέ πυροβολισμό στό μέτωπο. Τό Αὐτοκέφαλο Ἐκκλησιαστικό Πολίτευμα στά Δωδεκάνησα δέν θά περάσει!
1938: Ὁ φανατικός φασίστας διαβόητος Κυβερνήτης τῶν Δωδεκανήσων De Vecchi κλείνει τά ἑλληνικά σχολεῖα στίς 29 Νοεμβρίου. Ἐπισημοποιεῖται ἡ ἰταλική ὡς γλώσσα τῶν Δωδεκανησίων, οἱ ὁποῖοι ὅμως ἀντιστέκονται σθεναρά.
1940: Στίς 15 Αὐγούστου βυθίζεται τό ἀγκυροβολημένο στό λιμάνι τῆς Τήνου ἑλληνικό καταδρομικό «Ἕλλη» ἀπό τορπίλη τοῦ ἰταλικοῦ ὑποβρυχίου «Delfino», πού ἔστειλε ἀπό τή Λέρο ὁ De Vecchi. Στίς 28 Ὀκτωβρίου κηρύσσεται ὁ πόλεμος τῆς Ἰταλίας κατά τῆς Ἑλλάδας. Τήν 1η Νοεμβρίου πέφτει νεκρός στήν Πίνδο ὁ πρῶτος Ἕλληνας Ἀξιωματικός ἀπό τή Χάλκη τῆς Δωδεκανήσου Ὑπολοχαγός Ἀλέξανδρος Διάκος. Στίς 5 Δεκεμβρίου παραιτεῖται ὁ De Vecchi καί φεύγει ἀπό τά Δωδεκάνησα ὀργισμένος, ἐπειδή δέν τοῦ ἔστειλαν στρατό νά κτυπήσει τούς Ἕλληνες.
1941: Περίπου 1600 Δωδεκανήσιοι ἐθελοντές, πού βρέθηκαν στήν Ἑλλάδα, συγκρότησαν τό «Σύνταγμα Δωδεκανησίων» καί ἀντιμετώπισαν τίς γερμανικές ἐπιθέσεις τόν Μάρτιο-Ἀπρίλιο, ἐνταγμένοι στό Τμῆμα Στρατιᾶς Κεντρικῆς Μακεδονίας.
1942: Τορπιλισμός στίς 24 Σεπτεμβρίου τοῦ ἰταλικοῦ ἀτμόπλοιου “Fiume” ἀπό τό ἑλληνικό ὑποβρύχιο «Νηρεύς» κοντά στή Σύμη. Χάθηκαν πολλοί Δωδεκανήσιοι.
1943: Στίς 25 Ἰουλίου καθαιρεῖται ὁ Μουσολίνι. Πρωθυπουργός στήν Ἰταλία ὁ Στρατάρχης Badoglio.Στίς 3 Σεπτεμβρίου γίνεται ἡ ἀνακωχή τῶν Ἰταλῶν. Οἱ Γερμανοί παίρνουν στά χέρια τους τίς ἐξουσίες ἐπιβαλλόμενοι στούς Ἰταλούς τῆς Ρόδου. Τόν ἴδιο μήνα κάνει ἀπόβαση Ἀγγλική Δύναμη στήν Κῶ καί στήν Κάλυμνο. Στίς 3 Ὀκτωβρίου γίνεται ἡ Γερμανική ἀπόβαση καί κατάληψη τῆς Κῶ. Θάνατος 9 κατοίκων τῆς Καρδάμενας ἀπό τούς βομβαρδισμούς. Στίς 5 Ὀκτωβρίου οἱ Γερμανοί κατέλαβαν τήν Κάλυμνο. Τήν ἴδια μέρα στήν Κῶ θά ἐκτελέσουν 106(;) περίπου Ἰταλούς ἀξιωματικούς πού ἀντιστάθηκαν ἐναντίον τους. Στίς 16 Νοεμβρίου, μετά ἀπό συνεχεῖς βομβαρδισμούς πού κράτησαν 40 μέρες, καταλαμβάνεται ἀπό τούς Γερμανούς ἡ Λέρος (ναυτική δύναμη τῶν Ἰταλῶν). Στίς 26 Νοεμβρίου ἀπαγχονίζεται στήν Κῶ ὁ βοσκός Ἠλίας Καπίρης καί στίς 18 Δεκεμβρίου ἀπαγχονίζεται στήν Ἀντιμάχεια ὁ ἀγρότης Γεώργιος Ζουμπουλίκος. Ὀργανώνονται τά πρῶτα δίκτυα πληροφοριῶν καί συνδέσμου μέ τό Συμμαχικό Κλιμάκιο τῆς Ἁλικαρνασσοῦ.
1944: Ἔνταξη Δωδεκανησίων ἐθελοντῶν πολεμιστῶν στίς Ἑλληνικές Ἔνοπλες Δυνάμεις τῆς Μέσης Ἀνατολῆς. Τόν Ἰανουάριο ὀργανώνονται τά δεύτερα δίκτυα πληροφοριῶν καί συνεργασίας μέ περιπόλους τοῦ Ἱεροῦ Λόχου. Στίς 11 Φεβρουαρίου ἐκτελοῦνται στήν Σύμη ἀπό τούς Ἰταλούς ὁ Ἡγούμενος τοῦ Πανορμίτη Ἀρχιμανδρίτης Χρύσανθος Μαρουλάκης ἀπό τά Καλαβάρδα τῆς Ρόδου, ὁ ἀσυρματιστής τοῦ Ἑλληνικοῦ Στρατοῦ Φλῶρος Ζουγανέλλης ἀπό τήν Μύκονο καί ὁ οἰκονόμος τῆς Μονῆς Μιχαήλ Λάμπρου ἀπό τήν Σύμη. Αἰτία ἦταν ἡ κατά τῶν Ἰταλῶν ἀντικατασκοπευτική τους δράση, μέ τήν ἐγκατάσταση καί λειτουργία ἀσυρμάτου στόν Πανορμίτη. Στίς 14 Φεβρουαρίου πραγματοποιεῖται ἀπό τόν Ἱερό Λόχο καί τίς Βρετανικές Raiding Forces καταδρομική ἐπιχείρηση στό Καστελλόριζο. Ἡ ἴδια ἐπιχείρηση ἐπαναλαμβάνεται στίς 24 Ἰουνίου καί στήν Κάρπαθο. Στίς 10-14 Ἰουλίου καταδρομή τοῦ Ἱεροῦ Λόχου ἀπελευθερώνει τή Σύμη. Νεκροί οἱ Ἱερολοχίτες Ἀνθυπολοχαγοί Γεώργιος Μενεκίδης καί Εὐστράτιος Τσόπελας. Στίς 20-23 Ἰουλίου συλλαμβάνονται ἀπό τούς Γερμανούς οἱ Ἑβραῖοι τῆς Ρόδου καί τῆς Κῶ, μεταφέρονται καί ἐξοντώνονται σέ στρατόπεδα συγκέντρωσης. Στίς 24 Ἰουλίου πέφτουν νεκροί στήν Κάρπαθο οἱ Ἱερολοχίτες δεκανεῖς Κωνσταντῖνος Ψίλης καί Στέργιος Μανωλᾶς. Στίς 7 Σεπτεμβρίου γίνεται μέ ἐπιτυχία νυκτερινή ἐπίθεση τῶν Ἱερολοχιτῶν στίς Γερμανικές ἐγκαταστάσεις ἐλέγχου ἐναέριας κυκλοφορίας στό Θυμιανό τῆς Κεφάλου Κῶ. Στίς 24 Σεπτεμβρίου οἱ Γερμανοί ἀνατινάζουν τήν Μεγάλη Παναγιά τοῦ Κάστρου στήν Σύμη. Τόν Ὀκτώβριο ἀνοίγουν καί πάλι τά Ἑλληνικά Σχολεῖα. Στίς 28 Ὀκτωβρίου πέφτουν νεκροί στήν Τῆλο οἱ Ἱερολοχίτες Βασίλειος Σκρέκας λοχίας καί Νικόλαος Πολυκανδριώτης, δεκανέας. Τήν 1η Νοεμβρίου ὁ Λοχαγός τοῦ Ἑλληνικοῦ Στρατοῦ Διογένης Φανουράκης ἀπό τή Χάλκη, βρῆκε τραγικό θάνατο σέ μία ἐπιχείρηση κατά τῶν Γερμανῶν στή γενέτειρά του.
1945: Κινήσεις Γερμανῶν κατασκόπων ἀπό τήν Κῶ πρός τήν Τουρκία. Καταδρομή - Ἀπελευθέρωση τῆς Νισύρου ἀπό Ἱερολοχίτες στίς 12 Φεβρουαρίου. Πέφτει νεκρός ὁ Ἱερολοχίτης Ὑπολοχαγός Εὐάγγελος Χατζηευαγγέλου. Καταδρομή-Ἀπελευθέρωση τῆς Τήλου ἀπό τόν Ἱερό Λόχο στίς 25-26 Φεβρουαρίου. Στίς 25 Μαρτίου γίνεται καταδρομή στή Χάλκη ἀπό τούς Ἱερολοχίτες. Βομβαρδισμός στήν πόλη τῆς Κῶ ἀπό σμῆνος Συμμαχικῶν Ἀεροσκαφῶν προκαλεῖ τό θάνατο 22 πολιτῶν στίς 27 Μαρτίου. Στίς 16 Ἀπριλίου ἀπαγχονίζονται ἀπό τούς Γερμανούς στήν Κῶ τρεῖς πατριῶτες:ὁ Θεόκριτος Κώστογλου, ἡ Ἀνεζούλα Πατάκου-Τρουμούχη καί ἡ Σταματία Περῆ. Στίς 8 Μαΐου ὑπογράφεται στή Σύμη τό Πρωτόκολλο τῆς χωρίς ὄρους παράδοσης τῆς Δωδεκανήσου ἀπό τούς Γερμανούς στούς Συμμάχους. Τήν 9η Μαΐου ἀρχίζει γιά ὅλα τά Δωδεκάνησα ἡ Ἀγγλική Στρατιωτική Κατοχή.
1946: Τόν Ἰανουάριο συγκροτεῖται στά νησιά τό Ἐθνικό Μέτωπο Πανδωδεκανησιακῆς Ἀπελευθέρωσης (Ε.Μ.Π.Α), γιά τήν ἀντιμετώπιση τῶν ἀγγλικῶν ἐπιδιώξεων αὐτονόμησής τους κάτω ἀπό τό Βρετανικό Στέμμα. Γίνονται συλλήψεις καί ἐκτοπίσεις Δωδεκανησίων ἀπό τούς Ἄγγλους. Στίς 27 Ἰουνίου οἱ Ὑπουργοί Ἐξωτερικῶν τῶν Μεγάλων Δυνάμεων ἀποφασίζουν στό Παρίσι τήν παραχώρηση τῆς Δωδεκανήσου στήν Ἑλλάδα.
1947: Στίς 10 Φεβρουαρίου στή διάσκεψη τῆς Εἰρήνης στό Παρίσι ἐγκρίνεται ἡ ἀπόφαση τῶν Ὑπουργῶν τῶν Μεγάλων Δυνάμεων γιά τήν παραχώρηση τῆς Δωδεκανήσου στήν Ἑλλάδα. Στίς 31 Μαρτίου οἱ Ἄγγλοι παραδίδουν τή διοίκηση τῶν Δωδεκανήσων στίς Ἑλληνικές Στρατιωτικές Ἀρχές. Ἡ Ἑλληνική Γαλανόλευκη Σημαία κυματίζει περήφανα πιά στούς ἱστούς τῶν δημοσίων καί ἰδιωτικῶν κτιρίων τῶν νησιῶν.
1948: Στίς 9 Ἰανουαρίου δημοσιεύεται τήν Ἐφημερίδα τῆς Κυβερνήσεως ὁ Νόμος «Περί προσαρτήσεως τῆς Δωδεκανήσου εἰς τήν Ἑλλάδα». Τήν 7η Μαρτίου γίνεται στή Ρόδο ὁ ἐπίσημος πανηγυρικός ἑορτασμός τῆς ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗΣ τῆς Δωδεκανήσου μέ τή Μητέρα Ἑλλάδα.